اضطراب یکی از شایع‌ترین واکنش‌های احساسی در کودکان است که در صورت بی‌توجهی، می‌تواند بر رشد ذهنی، عاطفی و حتی جسمانی آن‌ها تأثیر بگذارد. برخلاف تصور رایج، اضطراب تنها مختص بزرگسالان نیست؛ کودکان نیز ممکن است در شرایط مختلفی دچار اضطراب شوند، اما معمولاً به دلیل ناتوانی در بیان احساسات، این اضطراب به‌صورت غیرمستقیم بروز می‌یابد.
پژوهش‌های روان‌شناسی کودک نشان می‌دهد که اضطراب در کودکان می‌تواند با نشانه‌هایی همچون وابستگی بیش از حد به والدین، ترس‌های غیرمنطقی، افت تحصیلی، اختلال در خواب یا مشکلات جسمی نظیر دل‌درد و سردرد خود را نشان دهد. شناسایی به‌موقع این علائم، گام اول برای حمایت از کودک در مسیر سلامت روان است.
مغز کودک به‌شدت تحت‌تأثیر محیط، روابط و سبک تربیتی قرار دارد. اگر کودک در محیطی پرتنش، رقابتی یا فاقد امنیت عاطفی زندگی کند، احتمال بروز اضطراب در او افزایش می‌یابد. از این رو، هم والدین و هم مربیان باید نسبت به نشانه‌های اضطراب در کودکان آگاهی کامل داشته باشند تا بتوانند با روش‌هایی علمی و کارآمد، از آسیب‌های احتمالی پیشگیری کنند.
اضطراب در کودکان اگر مزمن و کنترل‌نشده باقی بماند، می‌تواند بر شخصیت آینده آن‌ها اثر بگذارد؛ به‌ویژه در سال‌های دبستان که پایه‌ریزی شناختی و اجتماعی کودک شکل می‌گیرد، اضطراب‌های پنهان می‌توانند مانع یادگیری و ارتباط مؤثر با همسالان شوند. بنابراین، رویکردهای حمایتی و محیط‌های امن عاطفی، کلید کاهش این مشکل هستند.
نشانه‌های اضطراب در کودکان
رفتارهای اجتنابی: کودک از رفتن به مدرسه یا حضور در موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کند، دلایل مختلفی مثل دل‌درد، خستگی یا ترس بیان می‌کند اما در واقع از اضطراب رنج می‌برد.
وابستگی شدید به والدین: کودکی که نمی‌تواند به‌تنهایی بخوابد، از جدایی والدین می‌ترسد یا در نبود آن‌ها دچار آشفتگی می‌شود، ممکن است دچار اضطراب جدایی باشد.
نشانه‌های جسمی بدون علت پزشکی: سردرد، دل‌درد، حالت تهوع، تپش قلب یا تنگی نفس در کودکی که از نظر جسمی سالم است، می‌تواند نشانه اضطراب پنهان باشد.
بی‌قراری، بی‌خوابی یا کابوس‌های مکرر: کودک مضطرب شب‌ها به‌سختی می‌خوابد یا خواب‌های ترسناک می‌بیند و صبح‌ها بی‌انرژی است.
کمال‌گرایی یا ترس از اشتباه: کودکانی که همواره از اشتباه کردن یا شکست خوردن می‌ترسند و فشار زیادی برای درست انجام دادن کارها به خود وارد می‌کنند، معمولاً با اضطراب عملکرد درگیرند.
فوران احساسات و پرخاشگری: برخی از کودکان اضطراب خود را با رفتارهایی مانند عصبانیت، فریاد یا کتک زدن ابراز می‌کنند که در ظاهر شبیه لجبازی به نظر می‌رسد.
راه‌های علمی مقابله با اضطراب در کودکان
ایجاد فضای امن عاطفی
اولین و مهم‌ترین نیاز کودک مضطرب، احساس امنیت است. والدین باید نشان دهند که درک می‌کنند و قضاوت نمی‌کنند. گفت‌وگوهای آرام، در آغوش گرفتن و جملاتی مانند «می‌فهمم نگران هستی» یا «من کنارت هستم» می‌تواند اعتماد و آرامش کودک را افزایش دهد.رعایت نظم و ثبات در برنامه روزانه
کودکان در محیط‌های پیش‌بینی‌پذیر احساس امنیت بیشتری دارند. داشتن برنامه مشخص برای خواب، غذا، بازی و درس، اضطراب را به‌شدت کاهش می‌دهد. بی‌نظمی و تغییرات ناگهانی معمولاً اضطراب را تشدید می‌کند.تشویق به بیان احساسات با روش‌های مختلف
برخی از کودکان نمی‌توانند درباره احساسات خود صحبت کنند. در این موارد می‌توان از نقاشی، بازی نمایشی، قصه‌گویی یا حتی ساخت کاردستی استفاده کرد تا کودک اضطراب خود را بروز دهد.آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی
تمرین‌های تنفس عمیق، یوگا کودک، ماساژ آرام یا استفاده از موسیقی ملایم می‌تواند سیستم عصبی کودک را تنظیم کند و به او کمک کند تا در مواقع اضطراب، خود را آرام کند.دوری از مقایسه، تحقیر یا تهدید
والدینی که کودک را با دیگران مقایسه می‌کنند یا با تهدیدهایی مانند «اگر نری مدرسه دوستت ندارم» تربیت می‌کنند، ناخواسته اضطراب را در او تقویت می‌کنند. محبت بی‌قید و شرط و پذیرش کودک با همه ضعف‌ها و ترس‌هایش، مهم‌ترین عامل در کاهش اضطراب است.مراجعه به مشاور یا روان‌شناس کودک در موارد شدید
اگر اضطراب کودک مزمن باشد و در روند یادگیری یا زندگی روزمره اختلال ایجاد کرده باشد، مشاوره تخصصی ضروری است. درمان‌های رفتاری-شناختی (CBT) و بازی‌درمانی از روش‌های مؤثر در درمان اضطراب کودک هستند.
نقش مدرسه رشد نو در حمایت از سلامت روانی کودکان
دبستان رشد نو به‌عنوان یک مدرسه نوین و خلاق، به سلامت روانی دانش‌آموزان به اندازه آموزش علمی اهمیت می‌دهد. در این مدرسه، کودکان در محیطی امن، آرام و پر از تعامل‌های مثبت رشد می‌کنند و معلمان آموزش‌دیده‌ای حضور دارند که نشانه‌های اضطراب را به‌موقع شناسایی کرده و با حمایت‌های روانی مناسب، به کودک کمک می‌کنند.
برنامه‌های روزانه رشد نو شامل بازی‌های گروهی، جلسات گفت‌وگو، فعالیت‌های هنری و ورزش‌های آرام‌ساز است که به کاهش اضطراب و افزایش آرامش روانی کودکان کمک می‌کند. کودکان یاد می‌گیرند چگونه احساسات خود را شناسایی کرده و در فضایی بدون قضاوت آن را بیان کنند.
همچنین والدین در رشد نو به‌صورت منظم در جلسات مشاوره و کارگاه‌های آموزشی شرکت می‌کنند تا با نشانه‌های اضطراب در کودکان آشنا شده و راهکارهای عملی برای حمایت از فرزندانشان بیاموزند. این مشارکت مؤثر میان خانه و مدرسه، پایه‌ای محکم برای رشد روانی سالم کودکان فراهم می‌آورد.